HAC VE UMRE NOTLARI
1-Hac kelimesi sözlükte; Saygı duyulan büyük ve önemli bir yere yönelmek, ziyaret etmek, bir yere gidip gelmek.
Bir fıkıh terimi olarak hac; İmkânı olan Müslümanların Belirlenmiş zaman içinde Kâbe, Arafat, Müzdelife ve Mina’da belli dini görevleri şart ve usulüne uygun olarak yerine getirmek suretiyle yapılan ibadeti ifade eder.
2-Hac ibadeti; Hicretin 9. Yılında farz kılınmıştır. Farz oluşu Kitap, Sünnet ve icma-ı ümmet ile sabittir. Haccın farz oluşunun Kur’an’daki delili şu ayetlerdir:
“Gücü yetenlerin Haccetmesi Allah’ın insanlar üzerinde bir hakkıdır” (Al-i İmran; 97)
“İnsanlar arasında Haccı ilan et ki, gerek yaya olarak gerek uzak yollardan gelen yorgun develer üzerinde sana gelsinler” (Hac; 27)
3-Hac ayları: Şevval ve Zilkade ayları ile Zilhicce ayının ilk on günüdür.
Şafii: Zilhiccenin 10. Günü Hac aylarına dâhil değildir.
Maliki: Zilhicce ayının tamamı Hac aylarına dâhildir.
4-Hac menasikinin yapıldığı mekânlar; Metaf, Mes’a, Arafat, Müzdelife ve Mina’dır.
Hac Günleri:
5-Eyyam-ı malumat (Belirli günler): Zilhicce’nin ilk 10 günüdür. Tervife, Arafe ve Kurban günleri bunlardandır.
6-Eyyam-ı Teşrik (Teşrik tekbirlerinin alındığı günler): Arefe günü (9 Zilhicce) sabahından Bayramın dördüncü (13 Zilhicce) gününe kadar 5 gündür. Beş vakit namazın farzlarından sonra tekbir alınan günlerdir.
7-Yevm-i Teriye (Terviye günü): Zilhicce’nin 8. Günüdür. Hacıların, bu gün sabah namazını Mekke’de kılıp güneş doğduktan sonra Mina’ya çıkmaları ve geceyi Mina’da geçirmeleri sünnettir.
8-Yevm-i Arefe (Arefe günü): Zilhicce’nin 9. Günüdür. Haccın en önemli rüknü olan Vakfe Arafat denilen bölgede bu gün yapılır.
9-Yevm-i Nahr (Kurban kesme günü): Zilhicce’nin 10. Günüdür.
10-Eyyam-ı Nahr (Kurban kesme günleri): Zilhicce’nin 10. 11. ve 12. Günleridir. Hacılar bu günlerde Mina’da bulunduğundan bunlara “Eyyam-ı Mina” (Mina günleri) de denir.
11-Hükmü itibarıyla Haccın çeşitleri:Farz Hac,Vacip Hac,Nafile Hac
12-Edası itibarıyla Haccın çeşitleri:İfrad Hac,Temettu Hac,Kıran Hac
13-Haccın Müstakil Farzları:
-Hanefi:İhrama girmek – Şart,Arafat’ta vakfe yapmak –Rükün,Kâbe’yi tavaf etmek -Rükün
Şafii:İhrama girmek,Arafat’ta vakfe yapmak
Kâbe’yi tavaf etmek,Say yapmak,Saçları tıraş etmek veya kısaltmak,Bu rükünlerin çoğu (en az dördü) arasında tertibe uymak.
MALİKİ-HANBELÎ:
İhrama girmek
Arafat’ta vakfe yapmak
Kâbe’yi tavaf etmek
Say yapmak.
14-Haccın Müstakil Vacipleri,
-Hanefi:Say yapmak,Müzdelife’de vakfe yapmak,Şeytan taşlamak,Saçları tıraş etmek veya kısaltmak,Veda tavafı yapmak
-Şafii-Hanbeli:İhrama mikattan girmek,Cemrelere taş atmak,Müzdelifede vakfe yapmak,Bayramın 1, 2 ve 3.Günlerinde Mina’da gecelemek,Veda tavafı yapmak
-Maliki:Telbiye,Müzdelife’de gecelemek,Tıraş olmak veya saçları kısaltmak,Eyyam-ı teşrikte Mina’da gecelemek
15-Haccın Müstakil Sünnetleri:Kudüm tavafı
Mekke, Arafat ve Mina’da hutbe okunması
Arefe gecesi Mina’da gecelemek,Bayram gecesi Müzdelife’de gecelemek,Bayram günlerinde Mina’da kalmak (Diğer mezheplere göre vaciptir)
16-İhramın Farzları:
Niyet
Telbiye
17- Hac için afaktan (Mikat dışından) gelenler için ihrama girecekleri belli yerler vardır ki, bunlar beş yerdir. Bunların her birine “Mikat” denir. Çoğulu “Mevakıt” dır. Bunlar: “Zülhuleyfe, Zati Irk, Cuhfe, Karn, Yelemlem” denilen yerlerdir. Bu yerlere gelmeden önce ihrama girebilirler. Öyle ki, Süveyş yolu ile hacca gidenler
18- Mekke şehri çevresinde belli bir sahaya “Mekke Haremi, Harem Bölgesi” denir. Bu bölgenin dışında olup mikatlara kadar uzayan sahaya da “Hill” adı verilir.
Hill Bölgesinin Mekke’ye en yakın yeri, batı tarafından üç-dört mil uzaklıkta bulunan “Ten’îm” adındaki yerdir.Hill sözü, ihrama son vermek manasına da kullanılır.
19-Hac için bir bedel tutmaya, “İhcac” denir. Böyle kendi yerine başkasını gönderen kimseye de, “Âmir”; “Menûb, Mahcücün anh” denir.
20-İhsar, lûgatta, bir kimseyi istediği yere ulaşmaktan alıkoymak ve hapsetmek manasınadır. Din deyiminde: “Hac için ihrama girmiş bir kimsenin, Arafat’da vakfe ile Ziyaret tavafından alıkonması, Umre için ihrama girmiş olanın da tavafdan engellenmesi” demektir. Bu şekilde engellenen kimseye “Muhsar” denir.
21-Haccın Farz Olmasının Şartları
Müslüman olmak,
Ergenlik çağına ulaşmış olmak,
Akıllı olmak,
Hür olmak,
Aslî ihtiyaçlarına ve evine dönünceye kadar âile ferdlerine yetecek, yol ve vasıta masraflarını karşılayacak kadar paraya sahip bulunmak.
İslâm memleketi olmayan yerde müslüman olan kişi, haccın farz olduğunu bilmek.
22-Haccın Edasının Farz Olma Şartları
Vücudun sıhatte olması,
Yol emniyetinin bulunması,
Kadının, kocası veya mahreminin (oğlu, kardeşi, babası gibi, nikâhlanması câiz olmayan bir yakınının) yanında bulunması.
Kocası ölen veya boşanmış olan kadının iddetinin bitmiş olması,
Hapislik gibi bir engelin bulunmaması.
23-Haccın Sıhhatinin Şartları
İhram (Hac niyeti ile ihrama girmek) Zaman (Zilhicce ayı) Mekân (Kâbe ve Arafat)
İslâm. (Yani müslüman olmak)
24-İhram, kişinin kendini geçici kaygı ve bağımlılıklardan kurtarışının sembolüdür
25-Arafat vakfesi, insanın dünyaya ayak basışını ve kıyamette Allah’ın huzurunda bekleyişini hatırlatır.
26-İhram sözlükte “haram etmek, kendini mahrum bırakmak” anlamına geldiği gibi, “tâzim edilmesi gereken zamana veya mekâna girmek ve bunlara saygı duymak” anlamına da gelir.
27-Harem Bölgesi. Mekke ile etrafında, bitkileri koparılmamak ve av hayvanlarına zarar verilmemek üzere belirli sınırlar içindeki emniyetli bölgedir.
28-Hil Bölgesi. Hil bölgesi, Harem bölgesi ile Mîkat yerleri arasındaki yerlerdir. Bu bölgede ikamet edenlere Mîkatî veya Hillî denir. Hillî, Hil bölgesinde yaşayan kişi anlamındadır. Mîkatîler gerek hac gerek umre için Harem bölgesine girmeden bulundukları Hil bölgesinde ihrama girerler.
29-Âfâk Bölgesi. Harem ve Hil bölgelerinin dışında kalan yerlere Âfâk denir. Hil bölgesi dışından doğrudan Mekke’ye veya Harem bölgesine gelenlerin ihramsız geçmemeleri gereken beş nokta, Hz. Peygamber tarafından belirlenmiştir. Bunlardan her birine “mîkat”, bu noktaların sınırladığı ve Hil bölgesi dışında kalan yerlere de “Âfâk” ve bu yerlerde yaşayan insanlara da Âfâký denir ki uzaklardan gelen anlamındadır.
30-Arafat Vakfenin Yeri. Vakfenin yeri, Arafat bölgesidir. Arafat bölgesinin Mekke tarafındaki sınırı, “Urene vadisi”dir. Urene vadisi dışında Arafat bölgesinin her yerinde vakfe yapılabilir. Bu vadi Arafat bölgesinden değildir. Burada bulunan “Nemîre Mescidi”nin kıble (kuzeybatı) tarafından bir kısmı da vakfe yerinin dışında kalmaktadır.
32-Cem`-i takdîm: Arefe günü Arafat’ta öğle ve ikindi namazlarının öğle vakti içinde birleştirilerek birlikte kılınması sünnettir. Buna cem`-i takdîm denir.
33-Tavaf Çeşitleri:Ziyaret tavafından başka, hacla ilgili olan ve olmayan farz, vâcip, sünnet ve nâfile başka tavaflar da vardır. Ancak hepsinin sıhhat şartları, vâcipleri, sünnetleri ve yapılış şekli aynıdır.
Hacla ilgili olarak “kudüm tavafı”, “ziyaret tavafı” ve “vedâ tavafı” olmak üzere üç tavaf vardır. Umrede yapılan tavafa ise umre tavafı denir. Bunlar ilgili yerlerde açıklanmıştır. Hac ve umre ile ilgili olmayan diğer tavaflar ise şunlardır:
1. Nezir Tavafı. Tavaf etmeyi adayan kişinin, nezrini yerine getirmesi vâciptir. Bunun için zaman belirlenmişse, belirlenen zamanda, zaman tayini yapılmamışsa uygun bir zamanda adanmış olan tavaf yerine getirilir.
2. Tahiyyetü’l-mescid Tavafı. Bir mescide girildiğinde kılınması sünnet olan tahiyyetü’l-mescid yerine, Mescid-i Harâm’a her girildiğinde hürmeten ve mescidi selâmlamak için bir tavaf yapmak müstehaptır. Buna selâmlama tavafı anlamında tahiyyetü’l-mescid tavafı denir. Hac veya umre gereği yapılacak olan tavaf bunun yerini tutar.
3. Tatavvu Tavafı. Mekke’de bulunulan süre içinde hac ve umre ile ilgili olarak yapılan tavaflar dışında, fırsat buldukça yapılan nâfile tavaflardır. Diğer ibadetler gibi, başlanılmış olan nâfile bir tafavın bitirilmesi de vâcip olur. Uzak yerlerden gelmiş olan kimselerin nâfile tavaf yapmaları, Mescid-i Harâm’da nâfile namaz kılmalarından efdaldir. Hac mevsimi dışında Mekkeliler için de hüküm aynıdır.
34-İlk Tehallül. Hanefî mezhebinde, cinsel ilişki dışındaki ihram yasaklarının kalkmasını sağlayan ilk tehallül ancak saçların tıraş edilmesi veya kısaltılması ile olur. İlk tehallülün gerçekleşmesi için tertibe uymak gerekmediği gibi daha önce taş atma ve kurban kesme nüsüklerini yapmış olmak da gerekmez. Bayramın ilk günü fecr-i sâdıktan sonra tıraş olmakla ilk tehallül gerçekleşir ve cinsel ilişki dışındaki bütün ihram yasakları kalkar. Fakat Akabe Cemresi’ne taş atmak, kurban kesmek, hatta ziyaret tavafını yapmakla -tıraş olmadıkça- ne ilk ne de ikinci tehallül gerçekleşir. Şâfiîler’e göre ilk tehallül taş atma, tıraş olma veya ziyaret tavafından herhangi ikisini yapmakla; Mâlikî ve Hanbelîler’e göre ise Akabe Cemresi’ne ilk günkü taşları atmakla gerçekleşir.
35- İkinci Tehallül. İkinci tehallül cinsel ilişki dahil bütün ihram yasaklarının kalkması demektir. İlk tehallülden sonra ziyaret tavafının da yapılmasıyle olur. Şayet henüz tıraş olmadan ziyaret tavafı yapılmışsa, tıraş olmakla ilk ve ikinci tehallül her ikisi birden gerçekleşir. Hanefîler dışındaki diğer üç mezhepte, ikinci tehallül için ziyaret tavafından başka sa`yin de yapılmış olması gerekir. Çünkü onlara göre sa`y vâcip bir nüsük değil, haccın rükünlerindendir.
36-Umre, ihrama girerek tavaf ve sa`y yaptıktan sonra tıraş olup ihramdan çıkmaktan ibarettir. Hanefî ve Mâlikîler’e göre müslümanın ömründe bir defa umre yapması müekked sünnettir. Şâfiî ve Hanbelîler’e göre ise farzdır.
37-Umrenin Farz ve Vâcipleri:Hanefîler’e göre, umrenin farzları ihram ve tavaf olmak üzere ikidir. Bunlardan ihram şart, tavaf ise rükündür. Şâfiî ve Hanbelîler’e göre bu dört nüsük yani ihram, tavaf, sa`y ve tıraş birer rükündür. Mâlikî mezhebinde ise, ilk üçü rükün, tıraş ise vâciptirHac ve umre menâsikiyle ilgili olarak kesilen kurbanlara hedy denir. Hedy, Kâbe’ye ve Harem bölgesine hediye olmak üzere kesilen kurban demektir.
38-MENASİK: Hac ve Umre’nin edasıyla ilgili farz ,vacip ve sünnet olan amellerin tamamına menasik denir.
39-TEHLİL:”La ilahe illallah…”lafzıyla başlayan Allah’a olan tevhid inancının ifade edilişidir.
40-TEKBİR:”Allahüekber…”lafzıyla başlayan ve Allah’ın en büyük olduğunu ifade eden zikirdir..
41-TAVAF:Hacer-i Esved köşesi hizasından niyetle başlayarak, Kabe’nin etrafında yedi defa dönmektir. Bu dönüşe yürüyerek güç yetiremeyenler, diğer imkanları kullanarak da yapabilirler.
42-ŞAVT:Tavaf’daki bu dönüşlerden her birine şavt denir.
43-IZTIBA:Erkeklerin tavaf esnasında sağ omuzlarını koluyla birlikte açık bulundurmalarıdır.
44-İSTİLAM:Tavaf’a başlarken ve Tavaf esnasında her bir şavt’ta Hacer-i Esved’i selamlamaya verilen isimdir.
45-TAVAF NAMAZI: Farz, vacip, sünnet ve nafile olan her Tavaf’tan sonra kılınan iki rekat vacip namazdır.
46-SAY: Safa’dan başlayıp Merve’de bitmek üzere dört gidiş ve üç gelişten ibaret olan bir yürüyüştür. Bu yürüyüşe gücü yetmeyenler tekerlekli sandalye ile de yapabilirler.
47-MİKAT: Hill bölgesini dünyanın diğer bölgelerinden ayıran sınıra verilen isimdir.Harem ve Hill bölgeleri dışında yaşayan dünya müslümanları Hac veya Umre yapmak niyetiyle Mekke’ye gelirken bu sınırlarda ihrama girerler.
48-HERVELE: Erkeklerin say yaparken yeşil direkler arasında kısa adımlarla koşmaya yakın hızda yürümelerine verilen isimdir.
49-HALK ve TAKSİR: Umre’nin bitiminde erkeklerin ihramdan çıkmak için saçlarının tamamını kestirmelerine “Halk” bir miktar kestirmelerine ise “Taksir” denir. Hanımların ise saçlarının herhangi bir yerinin ucundan az miktarda kestirmeleri ihramdan çıkmaları için yeterlidir.
50-KABE: Yeryüzünde ibadet maksadıyla inşa edilen ilk bina olup, bulunduğu alan Allah ( cc) katında dünyanın en kıymetli yeridir.
51-HACER İ ESVED: Kabe’nin doğu köşesine tavafa başlama işareti olarak konmuş olan ve Hz.Muhammed (S.A.V) tarafından cennetten gönderildiği haber verilen koyu renkli taştır.
52-MÜLTEZEM KAPISI:Kabe’nin kapısına verilen isimdir. Hacer-i Esved köşesi ile kapının olduğu yer arasına da Mültezem denmektedir.
53-RÜKN-Ü YEMANİ:Kabe’nin güney köşesi olup tavaf esnasında Hacer-i Esved?e gelmeden önce istilam edilen yerdir.
54-KİSVE:Saf ipekten dokunan ve üzerinde ayetler yazılı olan siyah renkli Kabe örtüsüdür.
55-HATİM / HİCRİ İSMAİL:Kabe’nin kuzey duvarı önünde bulunan yarım daire şeklindeki duvara “Hatim” denir. Bu duvarla Kabe arasındaki boşluğa ise “Hicri İsmail” denir. Burası Kabe’nin iç kısmı ile aynı hükümde olup içinde sadece nafile namazlar kılınabilir.
56-MAKAM-I İBRAHİM:Hz. İbrahim(A.S)’ın Kabe’yi inşa ederken iskele olarak kullandığı ve ayak izlerinin bulunduğu taşın olduğu yer ve çevresidir.
57-ZEMZEM: Allah ( cc)’ın, Hz. Hacer ve oğlu Hz.İsmail’e ihsan ettiği ve kaynağı Kabe’nin yanında bulunan suyun adıdır
.
58-SAFA VE MERVE: Kabe’nin doğu tarafında yaklaşık 350m mesafeli, Sa’y ibadetinin başlangıç ve bitiş yeri olan iki tepenin adıdır.
59- CEM-İ TEHÎR Birincisinin vakti çıktıktan sonra, iki vaktin namazını birlikte kılmaktır. Hac’da, bayram gecesi Müzdelife’de akşam ve yatsı namazlarını yatsı vakti girdikten sonra birlikte kılmak vâciptir.
60- CEMRELER Mina’da birbirine birer ok atımı uzaklıkta “3″ taş kümesi (cemre) vardır. Bunlar:
• Akabe Cemresi (Cemre-i Akabe veya Cemre-i Kübrâ): Halk arasında “Büyük Şeytan” denir.
• Orta Cemre (Cemre-i Vüstâ): Halk arasında “Orta Şeytan” denir.
• Küçük Cemre (Cemre-i Ûla): Halk arasında “Küçük Şeytan” denir.
Şeytan taşlama, (remy-i cimâr) bu üç cemre’ye yapılır.
61- CİNÂYET Hac’da cezâyı gerektiren fiil ve davranışlara “cinâyet” denir.
62- DEM Koyun ve keçi cinsinden olan kurbana “dem” adı verilir.
63- FEVÂT Süresi içinde Arafat vakfesine yetişememek, vakfenin vaktini kaçırmak demektir.
64- FİDYE İbadette yapılan kusur ve noksanların tamamlanması için ödenen cezâlara “fidye” denir.
65-MUHRİM İhrâma giren kimseye ihramlı olduğu sürede “muhrim” denir.
66-İZÂR Belden aşağıya dolanan peştemal gibi örtüye “izâr” denir.
67-RİDÂ Belden yukarıya örtülen havlu ve benzeri örtüye “ridâ” denir.
